Kerk en slavenhandel: Hoe kon dat zo goed samengaan?
In dit artikel:
De gemeente Amersfoort onderzoekt al ruim een jaar haar betrokkenheid bij de trans-Atlantische slavenhandel, vanuit de overtuiging dat inzicht in dit pijnlijke verleden essentieel is voor gelijkwaardige omgang tussen burgers. Begin juni organiseerden de gemeente en de Raad van Kerken Amersfoort een symposium over de rol van de Rooms-katholieke kerk in de slavernij, een thema dat ook in andere Nederlandse gemeenten wordt onderzocht. Historisch gezien speelden kerken, inclusief het Vaticaan, een problematische rol in de slavernij; ze steunden de praktijk mede vanwege tegenstrijdige Bijbelse teksten die slavernij toestonden en aanmoedigden tot gehoorzaamheid van slaven aan hun meesters. Pas eind 19e eeuw kwam men tot het besef dat slavernij strijdig is met de christelijke geest.
Psychiater Glenn Helberg, afkomstig uit Curaçao, benadrukte tijdens een workshop dat het ontmenselijken van tot slaaf gemaakten centraal stond in het systeem: men nam hen alle identiteitselementen af, zoals cultuur, taal, gewoonten en religie, om hen weerloos te maken. Daardoor werd hen een vreemde religie opgedrongen, waarbij de witte handelaars op de Nederlandse Antillen het Rooms-katholicisme toelieten omdat het niet het Nederlands-hervormde geloof was, de religie van de overheersers. Dit moest voorkomen dat slaafgemaakten als gelijken zouden worden gezien.
Helberg wees erop dat voor veel Caribische Nederlanders het belijden van het door de overheersers opgelegde geloof confronterend is, omdat het ingaat tegen hun voorouderlijke identiteit. Dansen en zingen, zoals bij de tambu of ‘negro-spirituals’, waren overlevingsstrategieën om met de immense stress van slavernij om te gaan. Hij benadrukte ook de gevolgen van slavernij op de hedendaagse samenleving, zoals raciale discriminatie en intergenerationele trauma’s bij Caribische Nederlanders, en riep op tot innerlijk onderzoek en herontdekking van gevoel, iets wat volgens hem in het Westen vaak onderdrukt wordt.
Daarnaast bracht Kofi Ogun, expert in Afrikaanse spiritualiteit, het belang van kennis over Afrikaans-spirituele wortels onder de aandacht. Hij pleit voor waardering van het eigen Afrikaanse erfgoed, in plaats van het afwijzen daarvan en het bewonderen van het witte vreemde. Hoewel tijdgebrek gesprekken over mogelijke herstelmaatregelen of ‘reparations’ door de Rooms-Katholieke kerk verhinderde, blijft dit een urgente vraag. De combinatie van historische bewustwording, spirituele heroriëntatie en maatschappelijke erkenning vormt de kern van het debat rond kerk en slavernij in Amersfoort.